Tashih Nedir ve Nasıl Yapılır? - 9 | Yazı Dizisi

Bu yazıda bir kitabın yayınlanma süreci içerisinde belki de en çok zaman alan kısım olan tashih aşamasından bahsedeceğim. Tashih nedir sorusunun cevabını merak ediyorsanız veya yayınevinde kitap dosyası gönderme aşamasındaysanız gelin, bu konunun detaylarına inelim!

Daha önceki sekiz yazımda yayınevine eser gönderimi, anlaşma süreci, eserin ilk yazım ve dizgi aşamalarına değinmiştim. Bu yazımda, eserin yayın sürecindeki belki de en önemli kısım olan tashih aşamasını anlatacağım. Öncelikle tashih ne demek ve dizgilenmiş esere nasıl tashih yapılır soru işaretlerini giderelim. 

Tashih Ne Demek?

Tashih, yazdığınız kitap üzerinde bir kitabın yayınlanma süreci boyunca yapacağınız tüm düzeltmelere denir. Yayınevinde dizgisi biten kitap, size gerekli düzeltileri yani tashihleri yapmanız için gönderilir. Çoğu zaman dosya PDF olarak gelir ve siz de düzeltilerinizi PDF üzerinden işaretlersiniz. PDF üzerinden işaretleme yapmakta zorlanıyorsanız, dosyanın çıktısı üzerinden de çalışabilirsiniz.

Baskıya Gidecek Kitaba Nasıl Tashih Yapılır?

Öncelikle yayınevine göndermiş olduğunuz ilk yazım dosyasını da önünüze koyarak iki dosyanın birebir aynı olup olmadığını kontrol etmeli, yazdıklarınızın doğru şekilde ekrana girilmiş olduğundan emin olmalısınız. Yanlış yapılan kısımların üzerine bir çizgi çekip ok çıkararak çizdiğiniz yere yazılması gerekenleri olduğu gibi yazmalısınız.

Başlıkları, mizanpajı, tasarımların ve görsellerin uygun olup olmadığını iyice kontrol ederek dosyanın ilk tashihini bitirdiğinizde yayınevi editörüne ya da dosyanın dizginsini yapan kişiye gönderirsiniz.

Tashihlerin Dizgi Birimine Gönderilmesi

Şimdi tashihleriniz dizgi tarafından orijinal dosyaya girilecek ve bu tashihlerin doğru mu yoksa yanlış mı girildiğini veya hiç mi girilmediğini kontrol etmeniz için dosyanın yeni hâli size gönderilecek.

Bu kez ilk yazımları değil yaptığınız ilk tashih dosyasını ve yeni gelen dosyayı karşınıza alıyorsunuz. İlk dosyada yaptığınız tashihlerin ikinci dosyaya işlenip işlenmediğini kontrol ediyorsunuz. Elbette işlenmeyen veya yanlış işlenenler ya da sizin kendi yazdıklarınızı beğenmeyip değiştirmek istediğiniz kısımlar, ekleyecekleriniz, çıkaracaklarınız olacaktır.

Bu aşamada aceleyle baskı onayı vermeye çalışmadan tüm yazılanları kelime kelime incelemek gerekiyor. Çünkü maalesef bir kitap matbaaya gönderilip basıldıktan sonra geri dönüşü yok. Ona hiçbir şekilde müdahale edemezsiniz, bu yüzden her tashihi bunu düşünerek detaylı bir şekilde yapmanız gerekiyor.

Tashih Kaç Kere Yapılır?

Şimdiye kadar eğitim yayıncılığı alanında branşımla ilgili birçok kitap yazdım ve çok daha fazlasının da editörlüğünü yaptım. Bir kez bile bir kitabın ilk tashihinden hatta ikinci tashihinden sonra baskı onayının verildiğini görmedim. Tabii bu çok normal bir durum. Çünkü bu iş, insanı biraz da paranoyaklaştırıyor. Dediğim gibi basılıp gittikten sonra tamamen somut bir şeye dönüşüyor. Yani eser üzerinde ne yapacağınız düzeltmeleri bu aşamada yaptınız yaptınız. Aksi hâlde eser, birçok hata ile baskıya gitmiş olacak. 

Yazdığınız eserin basılıp somut bir şeye dönüşmesi çok güzel bir duygu ancak eserin basılı hâlinde fark ettiğiniz hatalar, bu duyguya gölge düşürecektir. Tabii ki ufak tefek hatalar her eserde illa ki vardır. Yine de bunları en aza indirmek yani tashih aşamasında çok dikkatli olmak eserin kalitesi açısından çok önemlidir.

Kendinizi düşünün, bir kitabı elinize aldığınızda yamuk yumuk sayfalar, yazım yanlışları gibi hatalarla karşılaşırsanız o kitap hakkında ne düşünürsünüz? Eminim birçok kişi özensiz hazırlanmış bir kitap olduğunu düşünüp elinden bırakacaktır.

Tashihlerin Kitap Dosyasına Doğru Şekilde İşlenmesi

Yaptığınız her tashih kontrolünde, gönderdiklerinizin kitap sayfasına doğru şekilde işlenip işlenmediğini kontrol etmelisiniz. Çalıştığım birçok yazarda şunu gözlemliyorum, gönderilen dosyadakilerin bir robot tarafından otomatik olarak programa aktarıldığını düşünüyormuş gibi davranıyorlar. 

Yani kelime kelime kontrol yapmaya gerek duymuyorlar. Nasıl olsa her şey doğru şekilde yapılmıştır, diye düşünüp dosyaya şöyle bir göz atarak tashih yapılıyor. Bunun ne kadar yanlış olduğunu ve hem yazarın kendisini hem dizgiciyi hem de editörü neden zor durumda bırakacağını anlatmama gerek yok sanırım. Bu düşünceyi aslında çok iyi anlıyorum.

Bu işe ilk başladığımda ben de hemen hemen böyle düşünüyordum. ''Sonuçta ne yapılacağını açıkça yazdım, neden yanlış girilsin ki?'' diyordum. Ancak bu gerçekten yanlış bir düşünceymiş. Çünkü o tashihi işleyen arkadaşlar da sonuçta ofis ortamında çalışıyor. Her an birileri bambaşka bir konu ile ilgili dikkatini dağıtabiliyor. Tıpkı bizim yazarken dikkatimizin dağılıp yazmak istediklerimiz yerine aklımızdaki başka şeyleri yazmamız gibi. Dolayısıyla tashihleriniz çok açık ve net olsa da her birinin unutulup girilmemiş olma ya da yanlış işlenme ihtimali var.

Tabii ki hiçbir kitap sıfır hata ile basılmaz. İlla ki ufak tefek, kitabın genelini etkilemeyecek yazım yanlışları olur. Hatta yazdığınız eser soru bankasıysa birkaç soruda yorum farkından dolayı cevap anahtarı ile ilgili de çelişkiler olabilir. Önemli olan bunların, kitabın geneline yayılmamış olmasıdır.

Soru Bankası Kitap Tashihi Nasıl Yapılır?

Yazdığımız sorular, bir bütün hâlinde zihnimizde belirmiyor nihayetinde. Soruyu kurgulamadan önce neyi sorgulayacağımızı belirliyoruz. Yani önce sorunun kendisini, yönergeyi planlıyoruz. Sonra buna uygun bir metin, görsel, tablo veya grafik oluşturuyoruz. Yani ön bilgi dediğimiz kısmı belirliyoruz. En son ve en önemli aşama da cevap şıkkının ve çeldiricilerin belirlenmesi. Bunların hepsini kafamızda toparlamaya çalışırken ilk yazım aşamasında bazı hatalar yapabiliyoruz. Bazen yoruma açık sorularda verdiğimiz şıklardan iki tanesinin de cevap olabilmesi bazen şıkların hiçbirinin cevap olarak çıkarılamaması gibi sorunlar oluyor. İlk yazımdan baskı onay aşamasına kadar sorular birçok değişim geçiriyor.

Bunlar çok normal, önemli olan yapılması gereken değişiklikleri tashih aşamasında fark edip yapabilmek. Kimse, bir kereden dosdoğru bir doküman hazırlayıp direkt baskıya gönderilecekmiş gibi sunmanızı beklemiyor. Zaten beklense de bunu yapabilen bir yazar olması mümkün değil. 

Öyle ya da böyle yazdıklarınızı tashihte ikinci kez okuduğunuz zaman değiştirmek, eklemek ya da çıkarmak istediğiniz bir şeyler olabilir. Ancak bu son dokunuşlar ile yazdıklarınız mükemmel bir hâl alır.

Yazarlık yapmak ve yazdıklarımızı yayınlatmak istiyorsak en baştan bu işin, ‘’Yazıp gönderdim, bitti.’’ diye düşünülecek bir iş olmadığını, en az 7-8 aşamadan geçerek noktalayabileceğimiz bir süreç olduğunu bilmeliyiz.

Tashihi, tek bir aşama olarak düşünmeyelim. Kitap son hâlini alana kadar yani kitap baskıya gönderilene kadar ilk tashih, ikinci tashih, üçüncü hatta dördüncü tashih diye devam edebilir. 

Bu, sizin yazdıklarınızda kaç kez değişiklik yaptığınıza, yaptığınız değişikliklerin de ne kadar doğru girildiğine göre azalıp artar. Tüm tashihleriniz bittiğinde, kitabın çapraz tashihe gitmesi için onay verirsiniz.

Çapraz tashih yani ikinci göz dediğimiz aşamadan bir sonraki yazıda bahsedeceğim. Kısaca anlatmak gerekirse, yazdıklarınızın basılmadan önce bu alanda yetkin biri tarafından okunmasıdır.

Sevgilerle.