Söz Sanatları Nasıl Bulunur?

Özellikle yazılı anlatımda, söylenen sözlerin etkileyiciliğini artırmak, sanatlı ve edebi bir söyleyiş elde etmek için söz sanatları kullanılır. Söz sanatları sadece edebi metin türlerinde değil günlük hayatta ve bilgilendirici metinlerde de sıklıkla kullanılmaktadır. Konu dilinde farkında olarak ya olmadan çoğunlukla söz sanatlarını kullanırız. Örneğin bir kişinin çalışkan olduğunu belirtirken ''karınca gibi çalışkan'' dediğimizde benzetme sanatını kullanmış oluruz.

Ortaokulda söz sanatları dört başlık altında işlenir. Özellikle LGS Türkçe soruları ve denemeleri bu söz sanatlarını konu alır. Ortaokul Türkçe müfredatı dışında kalan diğer söz sanatları ise lise döneminin konuları arasında yer alır.

• Benzetme
• Abartma
• Konuşturma
• Kişileştirme

Söz Sanatları Soruları

Merkezi sınavlarda ve denemelerde yer verilen söz sanatları sorularında üzerinde durulan belli başlı noktalar vardır. Sorular ''Bu şiirde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır?'' gibi basit düzeyde soru tipleri de olabilir, yeni nesil Türkçe soruları olarak adlandırdığımız karmaşık ve yoruma açık sorular da.

Yeni nesil söz sanatları sorularında genellikle birden fazla şiir ya da metin verilerek bunlarda kullanılan söz sanatlarının ne şekilde veya hangi yolla kullanıldığı sorgulanır. Türkçe çıkmış sorular üzerinden bakıldığında benzetme sorularında benzetme unsurları ve diğer detaylara yer verilmeden doğrudan benzetme olup olmadığının veya benzetmenin hangi yolla yapıldığının sorgulandığı görülür.

Kişileştirme sorularında ise son zamanlarda yaygın olarak kullanılan soru tipi, hangi varlığın ya da varlıkların kişileştirildiğinin sorgulandığı sorulardır. Konuşturma sanatı soruları ise genelde fabl ve benzeri metin örnekleri üzerinden sorgulanır.

Abartma sanatı soruları verilirken cümleler üzerinde daha sık durulur. Şiir örnekleri üzerinden sorulan sorular da vardır ancak genellikle abartma cümleleri diğer sanatsız ifadeler ile birlikte verilerek hangisinde bu sanatın yer aldığı sorgulanır.

Söz Sanatları 8. Sınıf özelinde yoğun bir şekilde işlense de 5. sınıf hatta daha öncesinden itibaren üzerinde durulan bir anlam bilgisi konusudur. Müfredatta tezat sanatına da yer verilir ancak tezat sanatının anlam bütünlüğü ile birlikte incelenmesi gerektiği için ortaokulda pek üzerinde durulmaz. Yine de basit düzeyde tezat sanatının yer aldığı soru örnekleri de bulunur.

Şimdi günlük hayatta ve eğitim yolculuğunda karşımıza sık sık çıkan bazı söz sanatlarına daha yakından bakalım!

Konuşturma Sanatı Nedir?

Konuşma ve kendini sözlerle ifade edebilme insana ait bir özelliktir. Söylenen sözün ya da bir hikayenin etkileyiciliğini artırmak için insan türü dışındaki canlı ve cansız varlıkların ağzından sözler söylemeye konuşturma sanatı denir. Konuşturma sanatı genellikle en yoğun şekilde fabl türündeki eserlerde kullanılır. Bunun dışında zaman zaman şiirlerde, edebi metinlerde ve günlük hayattaki konuşmalarda da kullanıldığı görülür. Konuşturma sanatı intak olarak da bilinir.

Konuşturma Sanatı Örnekleri

Konuşturma cümleleri üzerinden örnekleri inceleyelim.

• Bulutların arasından süzülen güneş ışıkları ''Neşelenin!'' diyordu bizlere.

Bu cümlede güneş ışıklarının ağzından söz söylenerek konuşturma sanatı yapılmıştır.

• Bu ormanın kralı benim, dedi küçük aslan.
• Sonbahar gelince yapraklarım dökülüyor, dedi ihtiyaç ağaç.
• Çalışkan arı: ''Bal yapmak istiyorsanız siz de benim gibi hiç durmadan çalışmalısınız.'' dedi arkadaşlarına.
• Bahçedeki çiçekler rüzgarla birlikte ''Günaydın!'' diyordu.

Dikkat!

Konuşturma ve kişileştirme sanatları genellikle bir arada kullanılır. Konuşturma sanatının yapıldığı her yerde mutlaka kişileştirme de vardır. Ancak her kişileştirme örneğinde konuşturma sanatı olmayabilir.

Konuşturma Şiir Örnekleri

Konuşturma sanatı kullanılarak oluşturulmuş şiir örneklerini inceleyelim.

Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı'nda

Yapraklarım suda balık gibi kıvıl kıvıl

Yapraklarım ipek mendil gibi tiril tiril

Koparıver gülüm, gözlerinin yaşını sil

...

Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı'nda

Ne sen bunun farkındasın

Ne de polis farkında

Nazım Hikmet RAN

Bu şiirde şair bir ceviz ağacının ağzından konuşarak insan dışındaki bir varlığı konuşturmuştur. Şiirde aynı zamanda benzetme ve kişileştirme sanatlarına da yer verilmiştir.

Küçücük bir çeşmeyim

Yurdumun unutulmuş bir dağında

Hiç kesilmeyecek suyum

Yıldızların aydınlığında

Cahit KÜLEBİ

Bu şiirde de yine şair cansız bir varlık olan bir çeşmenin ağzından konuşarak konuşturma sanatına başvurmuştur.

Konuşturma sanatı ile ilgili soruları çözebilmek için kişileştirme ve benzetme söz sanatları hakkında da bilgi sahibi olmak gerekir. Genellikle bu söz sanatları bir arada kullanılır. Bir şiir ya da metinde konuşturma sanatına yer verilip verilmediğini sorularda ayırt edebilmek için de abartma, benzetme, kişileştirme gibi diğer söz sanatlarını da biliyor olmak ve bunlar arasından eleme yapmak gerekir.

Konuşturma sanatının olduğu her yerde kişileştirmenin de olduğu kesindir. Türkçe LGS soruları incelendiğinde bu bilgi üzerinde sıklıkla durulduğu görülür.

Kişileştirme Sanatı Nedir?

İnsan türü varlığın diğer bir ifade ediliş şekli de ''kişi''dir. İnsan dışındaki canlı ve cansız varlıkların insana ait özelliklerle belirtildiği söz sanatı ise kişileştirmedir. Kişileştirme sanatı çoğunlukla konuşturma sanatı ile birlikte kullanılır. Ancak konuşma dışındaki insana ait davranışlar diğer varlıklara yüklendiğinde sadece kişileştirme sanatı yapılmış olur.

Kişileştirme Örnekleri

Örnek cümleler üzerinden kişileştirme sanatını inceleyim. Kişileştirme örnekleri ile ilgili siz de kendi etkinliklerinizi oluşturabilir ve cümleleri devam ettirebilirsiniz.

• Bulutlar, güneş ışıkları arasında dans ediyordu.

Bu cümlede insana ait olan ''dans etme'' özelliği, insan dışındaki varlıklar olan bulutlara yüklenmiştir. Kişileştirme örnekleri sorulurken sınavlarda en çok çıkan soru örnekleri, cümlede ya da ifadede hangi varlığın kişileştirildiğini sorgulayan soru tipleridir. Diğer cümle örnekleri üzerinden konuyu pekiştirelim.

• Deniz ve mehtap sordular seni, neredesin?

Bu cümlede kişileştirilen varlıklar, deniz ve mehtaptır.

• Ağacın dallarına konan kuşlar, neşeyle şarkı söylüyorlardı.

Bu cümlede kişileştirilen varlık, kuşlardır.

• Güneş bu sabah doğmak için sabırsızlanıyordu.

Bu cümlede kişileştirilen varlık, güneştir.

• Uzaklara giden dostlarını düşünüyordu küçük ağaç.

Bu cümlede kişileştirilen varlık, ağaçtır.

• Köyümüzün yalnız deresi, hüzünlü hüzünlü akıyordu.

Bu cümlede kişileştirilen varlık, deredir. Hem hüzünlü hem de yalnız olması yönüyle insan özellikleri yüklenmiştir.

Kişileştirme Şiir Örnekleri

Kişileştirme sanatı ağırlıklı olarak fabl türündeki metinlerde kullanılır. Kişileştirme sanatının kullanıldığı şiirler ve fabl örneklerine bakalım.

Yağmur başlar ya ince ince

Bak o zaman topraktaki sevince

Bu şiirde kişileştirilen varlık, topraktır.

Dinmiş denizlerin şarkısı rüzgar uyumakta

Rıhtım boyu sonsuz bir üzüntüyle karartı

Körfez düşünür, Kanlıca mahzun uzakta

Mazi gibi sislenmiş Emirgan Çınaraltı

Faruk Nafiz Çamlıbel

Bu şiirde kişileştirilen birden fazla varlık vardır: Denizler, rüzgar, rıhtım boyu, Körfez, Kanlıca, Emirgan Çınaraltı

Karga ve Tilki Fabl

Saftirik karga kondu bir dala

Ağzındaki peynirle

Bunu fark eden kurnaz tilki

Yanaştı kargaya dostça

Sayın Karga ne güzelsiniz

Eminim sesiniz de güzeldir

Karga pek sevindi bu sözlere

Açtı ağzını başladı şarkı söylemeye

Peynir düştü ağzından

Durur mu tilki hemen kaptı peyniri

Eh, dedi senin gibi saflar olmasa

Benim gibiler nasıl doyardı bu ormanda

Bu fabl örneğinde kişileştirilen varlıklar karga ve tilkidir. Bu varlıklar hem konuşturulmaları hem de saf ve kurnaz olmaları yönüyle kişileştirilmiştir. Fabl aynı zamanda konuşturma sanatının da bir örneğidir. Hemen hemen tüm fabl örnekleri kişileştirme ve konuşturma sanatı üzerine kuruludur.

LGS Türkçe soruları içinde sık sık kullanılan benzetme, abartma, konuşturma sanatlarını inceleyerek konuyu pekiştirebilirsiniz.

Benzetme Sanatı Nedir?

Benzetme sanatı çoğunlukla söylenen sözün etkileyiciliğini artırmak amacıyla yapılır. Farklı yönleriyle aralarında herhangi bir ilgi bulunan durum, olay, kişi veya kavramlardan birinin diğerine benzetilmesine benzetme sanatı denir. Benzetilen yön bakımından zayıf olan taraf, güçlü olan tarafa benzetilir.

Benzetme Cümle Örnekleri:

• Gamze, işlerini bitirmek için arı gibi çalışıyordu.
• Üzerindeki elbisenin parıltıları, Güneş ışıklarını andırıyordu.
• İşlerini bitirince tüy gibi hafiflemişti.
• Ünlü şarkıcının kadife gibi bir sesi vardı.

Benzetme Sanatı Unsurları Nelerdir?

Tam anlamıyla yapılan bir benzetme sanatının dört unsuru vardır. Benzetme sanatı unsurları şunlardır:

• Benzeyen
• Benzetilen
• Benzetme edatı
• Benzetme yönü

Bu unsurları örnekler üzerinden açıklayalım:

Örnek:

Gökyüzündeki bulutlar, pamuk gibi yumuşacık görünüyordu.

Bu örnekteki benzetme unsurları şunlardır:

• Benzeyen: Bulutlar
• Benzetilen: Pamuk
• Benzetme edatı: gibi
• Benzetme yönü: Yumuşacık

Dikkat!

Benzetme yapılabilmesi için tüm benzetme unsurlarını kullanmak şart değildir. Sadece benzeyen ve benzetilen ile de yapılabilir.

Benzetme Şiir Örnekleri

Sanatlı söyleyişin en çok hakim olduğu yazı türü tabii ki şiirlerdir. Birçok şiir örneğinde benzetme, abartma, konuşturma ve kişileştirme gibi söz sanatları kullanılır. Benzetme şiir örnekleri sıklıkla LGS Türkçe soruları ve denemelerinde de kullanılır.

Benzetme şiir örneği

Eskiler alıyorum

Alıp yıldız yapıyorum

Musiki ruhun gıdasıdır

Musikiye bayılıyorum

Orhan Veli Kanık

Orhan Veli şiirleri arasında en sevilenlerden biri olan bu örnekte müzik, yemeğe benzetilmiştir. İnsanın fiziksel varlığı için gıda ne kadar gerekli ise ruhsal varlığı için de müziğin gıda kadar gerekli olduğu vurgulanmıştır.

Avucumda sıcaklığı duyduğum ekmek

Üstümde hatırası kadar güzel sonbahar

Yine Orhan Veli'ye ait olan bu dizelerde de sonbahar, güzel olması yönüyle hatıralara benzetilmiştir.

Bir şiir ya da metinde birden fazla söz sanatı aynı anda kullanılmış olabilir. Yani bir şiirdeki benzetme sanatı, abartma ya da kişileştirme yoluyla da yapılmış olabilir. Türkçe sorularını çözerken dikkat edilmesi gerekenler arasında yer alan bu durum çoğu zaman karıştırılmaktadır. Bir şiirde birden fazla söz sanatını bir arada kullanmak yaygın bir durumdur.